Posted on

Leren van Lale

“De slimste mensen die ik ken lezen veel én leren van de verkoper om de hoek,” schrijft Susan Neiman in haar boek Why grow up? Ik ging meteen beter opletten bij mij favoriete kruidenier Mustafa. Als gebaar naar de Nederlanders heet zijn winkel Lale Kasabi, wat Tulp Slagerij betekent.

Bij hem is de klant nog echt koning. Altijd is hij beleefd en voor iedereen heeft hij tijd. “Ik moet wel,” zegt hij, “ik heb toch klanten nodig!”  “U ziet er vandaag een beetje moe uit meneer, geen zin om boodschappen te doen?” was zijn rake observatie na een zware nacht. Een keer trof ik hem toen hij een oudere dame hielp met het invullen van de belastingformulieren.

Een echt leermoment had ik toen een jongetje voor mij een fles slaolie terugbracht. Toen Mustafa vroeg waarom, zei het jochie dat de olie op dat moment bij de Albert Heijn in de aanbieding was en 15 cent goedkoper was. “Ok,” zei Mustafa en hij gaf de jongen het geld terug. Ik zei daarna dat je daar toch geen product voor terugbracht bij een winkel. “Tsja meneer, sommige mensen moeten echt elk dubbeltje omdraaien.” Au, dacht ik.

Het verraste me absoluut niet dat een sociologiestudente drie maanden lang een onderzoek bij hem deed. Hier vind je haar interessante verhaal plus foto!

Posted on

Even de kosmos in turen

Een echte kosmopoliet voelde ik me! Als student Internationale Betrekkingen liep ik stage voor Nederland bij de Verenigde Naties in Wenen. Trots als een pauw zat ik in zo’n grote VN-zaal op mijn eerste dag achter het bordje Nederland. Een onvergetelijk moment. De eerste horde om Secretaris-Generaal te worden was genomen.

Tot mijn stagebegeleider mij gedag zei en achterliet. Ik kwam er al snel achter dat elk land (en er waren er ongeveer 170) een half uur spreektijd had. Tel maar uit, een vergadering duurde daar twee weken en de dagen duurden van negen tot negen. Saai! Terwijl onze bazen met elkaar koffie dronken en zaken deden in een andere zaal, luisterden wij stagiairs naar alle politiek correcte verhalen en werkten aan onze verslagen. Dit was dus internationale samenwerking.

Toch was het niet vervelend. Een Nigeriaanse adellijke minister (we zaten op alfabet!) bood mij zijn prinsessendochter aan en als er geen baas te zien was, gooiden wij, de stagiairs, propjes naar elkaar waarop de kroeg van die avond stond geschreven. En dat alles onder toezicht van volle publieke tribunes!

Ondanks de lange vergaderingen ben ik een fervent voorstander van de Verenigde Naties. Het is natuurlijk beter samen te werken dan oorlog te voeren. In de geschiedenis is al veel  geijverd voor zo’n wereldbond. Bijvoorbeeld door de Duitster Immanuel Kant. Hoewel hij zijn  woonplaats Königsberg nooit verliet, is hij een belangrijke kosmopolitische denker.

Hij zei: “omdat de aarde bolvormig is, kunnen mensen zich niet tot in het oneindige verspreiden, maar moeten zij uiteindelijk toch elkaars nabijheid dulden, en niemand heeft oorspronkelijk meer recht om op een bepaalde plaats op de aarde te zijn dan de ander.”

Kant deed in zijn boek Zum Ewigen Frieden verregaande voorstellen om door middel van verdragen tot een wereld te komen die in vreedzame verbinding met elkaar staat.

In de oudheid dachten de stoïcijnen verder door. Zij zagen de totale kosmos als één geheel. Volgens Chrysippus een van de grondleggers van het stoïcisme is het vallen van een druppel wijn in de oceaan te bespeuren in de verste uithoeken van de kosmos, want deze is een immens levend wezen, waarvan alle delen door sumpatheia (Grieks voor affiniteit en wederzijdse afhankelijkheid) met elkaar meevoelen, en verbonden zijn.

Voor Marcus Aurelius, ook stoïcijn, was de kosmos, het heelal, de wereld en de natuur, kortom het vaderland van alle mensen. De keizer-filosoof keek vaak naar de sterren en hij voelde zich dan klein en nietig. Vrij uniek voor een keizer! Hij zag dit als een groot voordeel. Sterker nog. Deze nietigheid maakt het leven juist draaglijk, vond hij. De mens wil veel te veel, maar al die ambities stellen ten opzichte van de oneindigheid van de kosmos niet veel voor. Doe daarom maar gewoon rustig aan, zei hij.

Mijn favoriete uitspraak van hem is: de kosmos is verandering, het leven hoe je daar mee omgaat. En als ooit iemand mij naar de zin van het leven vraagt (bijvoorbeeld toen ’s nachts in een van die donkere rokerige Weense kroegen) dan antwoord ik dit.

Sinds mijn Weense stage in 2004 is veel veranderd in de wereld. Maar de Verenigde Naties bestaan nog steeds, even machteloos als praatgraag. Ik ben (nog;-) geen Secretaris-Generaal, zelfs geen diplomaat. Die ambitie ligt allang in de prullenbak en als ik dat soms betreur, tuur ik ’s nachts gewoon even de kosmos in.

Posted on

Op een saai en vervelend nieuwjaar!

Oud en Nieuw 2008, om drie uur ’s nachts lopen we met twintig man extatisch een polonaise door mijn achtertuin, terwijl we vrij aangeschoten als voetbalhooligans “Gelukkig nieuwjaar! Gelukkig nieuwjaar!” scanderen. We zijn klaar voor vrachtladingen vol geluk. Alleen een paar maanden later overlijdt mijn vader vrij onverwacht en het jaar valt compleet in het water. Later denk ik nog wel eens aan die uitbundige polonaise. Waren onze nieuwjaarswensen zo weinig waard?

Want wat wens je iemand nu eigenlijk toe met gelukkig nieuwjaar? Met behulp van de Duitse filosoof Wilhem Schmid onderscheid ik drie soorten van geluk: geluk door toeval, welzijnsgeluk en geluk door vervulling.

Toevalsgeluk. Je woont in Amsterdam Zuidoost en jouw straat wint de Postcodeloterij. Of je komt de liefde van je leven tegen in de trein naar Rotterdam. Wat een geluk! Maar is het niet louter mazzel of het lot? Hoe kun je dit soort toeval vergroten in 2015? De enige manier is om je ervoor open te stellen. Zoals de Engelsen zeggen: “Luck is where opportunity meets preparation.” Oftewel, je moet er ook iets voor doen. Om de loterij te winnen, zal je eerst een lot moeten kopen en als je iemand wilt ontmoeten zal je soms een move moeten maken.

Daarnaast heb je het welzijnsgeluk. Het je wel voelen. Denk maar aan de steeds groter wordende wellness-sector! Maar naast een dagje sauna is het ook het gevoel van eindelijk vakantie in je hangmat, de voldoening na een een succesvol werkproject of een etentje met een vriend of je partner. Het zijn momenten of dagen met een gouden randje. Je kunt in 2015 onderzoeken wanneer jij dit soort geluksmomenten ervaart en dan proberen die zoveel mogelijk te herhalen.

Maar kijk uit. Het lijkt soms wel of we steeds meer prikkels nodig hebben om meer van dit soort sensaties te beleven. Zo worden we langzamerhand allemaal geluksjunkies. “Een leven met louter opwinding is een uitgeput leven,” verzuchtte de beroemde Britse filosoof Bertrand Russell. Hij vond dan ook dat we onze rust en verveling moesten koesteren.

Dit hangt samen met de derde vorm van geluk die Wilhelm Schmid noemt, het geluk door vervulling. In zijn boek Geluk zegt hij dat het leven helaas niet altijd positief is. Het heeft ook schaduwzijden, waarin pijn, ziekte en saaiheid voorkomen. Tegenover die ene dag waarop je de marathon uitloopt, staan misschien 50 grauwe vervelende dagen op kantoor. Het leven kan nu eenmaal niet altijd leuk zijn. Soms overlijdt er iemand onverwacht, ben je al maanden werkeloos of word je geteisterd door liefdesverdriet. “Dit zijn normale zaken,” zegt Schmid en een teken van een rijk leven in al zijn facetten.

De enige manier waarop je zelf kan bijdragen aan deze vorm van geluk is je houding tegen zowel de positieve als negatieve kanten van het leven. Dankbaar zijn voor het positieve, maar ook het negatieve erkennen en daarin berusten. Zo kun je een vervuld leven leiden. Deze houding noemt Schmid de enige vorm van geluk die duurzaam is.

Het is begin januari 2015. Ik wens je dit jaar hier en daar een mazzeltje toe, daarbij wat dagen met een gouden randje, af en toe een polonaise,  maar ook wat saaie en vervelende momenten, soms wat relativerende pech en als er iets ergs gebeurt, het besef dat dit nu eenmaal ook bij het leven hoort. Gelukkig nieuwjaar!

 

 

Posted on

Een vrolijk kerstfeest met Machiavelli

Bedriegen, vermoorden, bestelen, dat is de kern van het intrigerende gezelschapsspel Machiavelli. Met dit spel leer je je familie en vrienden tijdens kerst wel van hun slechtste kant kennen! Gelukkig kun je in het spel ook weer opstaan uit de dood –met alle kans op revanche- maar het voelt verdomd lullig als je broer of een vriendin je koud maakt. En dat allemaal uit naam van die Italiaanse filosoof en politicus uit de vijftiende eeuw.

Machiavelli heeft een van de slechtste imago’s uit de geschiedenis. Als je een Machiavellist bent, dan ben je alleen maar uit op macht voor jezelf en doe je er alles voor om die te bereiken en te behouden. Ik vind de slinks ogende ex-politicus Maxime Verhagen een goed voorbeeld. Door zijn ziel aan de PVV te verkopen, scheurde het CDA bijna in 2010, maar hij werd toch maar mooi vice-premier. Hij bevindt zich natuurlijk in goed gezelschap met de Blatters, Poetins en Erdogans van deze wereld, maar het is lullig voor Machiavelli want zijn verhaal ligt genuanceerder.

In zijn beroemde boek De Heerser beschreef hij hoe vorsten uit zijn tijd hun macht het beste kunnen behouden. Hij had er verstand van, want in woelige oorlogsjaren was hij jarenlang de hoogste ambtenaar en diplomaat in de stadsstaat Florence. De stad was zijn alles. Een vorst mocht van hem dat ook alle mogelijke middelen inzetten om deze te beschermen. “Eerst komt de noodzaak, dan de moraliteit,” is een bekende uitspraak van hem.

Hij schreef dat hij het liefst geen slechte dingen zou willen doen, maar “er is zo’n groot verschil tussen hoe men leeft en hoe men zou moeten leven, dat iemand die het slechte niet ziet en alleen maar kijkt naar het goede, eerder zijn ondergang dan zijn redding tegemoet gaat. Daarom moet een heerser ook leren om niet goed te zijn. En dit vermogen dient hij wel of niet in praktijk te brengen al naargelang de omstandigheden hem ertoe dwingen.”

Als de situatie dat verlangt, moet je soms slechte dingen doen, hoewel je liever goed zou doen. Maar ja zegt Machiavelli: “Van mensen kan men in het algemeen zeggen dat ze ondankbaar, wispelturig en huichelachtig zijn.” Dus reken er maar op dat ze slecht zijn! Hij zegt dat je daarom als heerser een vos moet zijn om de valstrikken in de gaten te hebben en een leeuw om de wolven schrik aan te jagen.

Alleen dit mag je alleen doen voor het belang van de staat en absoluut niet voor het eigen belang! En hier gaat het vaak fout met machthebbers. Dictators zijn meestal onvervalste plucheplakkers. Machiavelli was in principe niet slecht, maar als je je land moest beschermen, moest je soms handelen als een leeuw.

Wat heeft dit nu alles met geluk te maken? Ik denk dat ook jij als niet-vorst je in dit leven (op je werk of thuis) helaas moet voorbereiden op slechte dingen (herken de valstrikken als een vos). En als er dan noodweer komt, moet je klaar zijn om te handelen als een leeuw. Mocht dat nare familielid je weer onheus bejegenen tijdens het kerstdiner of een rotjochie wil een strijker naar je toegooien met Oud & Nieuw, dan weet je wat je nu te doen staat. Herken het als een echte Machiavelli, ontwijk het dan of begin keihard te brullen!