Geluk voor beginners

Oud en Nieuw 2008, om drie uur ’s nachts lopen we met twintig man extatisch een polonaise door mijn achtertuin, terwijl we vrij aangeschoten als voetbalhooligans “Gelukkig nieuwjaar! Gelukkig nieuwjaar!” scanderen. We zijn klaar voor vrachtladingen vol geluk. Alleen een paar maanden later overlijdt mijn vader vrij onverwacht en het jaar valt compleet in het water. Later denk ik nog wel eens aan die uitbundige polonaise. Waren onze nieuwjaarswensen zo weinig waard?

Want wat wens je iemand nu eigenlijk toe met gelukkig nieuwjaar? Met behulp van de Duitse filosoof Wilhem Schmid onderscheid ik drie soorten van geluk: geluk door toeval, welzijnsgeluk en geluk door vervulling.

Toevalsgeluk. Je woont in Amsterdam Zuidoost en jouw straat wint de Postcodeloterij. Of je komt de liefde van je leven tegen in de trein naar Rotterdam. Wat een geluk! Maar is het niet louter mazzel of het lot? Hoe kun je dit soort toeval vergroten in 2015? De enige manier is om je ervoor open te stellen. Zoals de Engelsen zeggen: “Luck is where opportunity meets preparation.” Oftewel, je moet er ook iets voor doen. Om de loterij te winnen, zal je eerst een lot moeten kopen en als je iemand wilt ontmoeten zal je soms een move moeten maken.

Daarnaast heb je het welzijnsgeluk. Het je wel voelen. Denk maar aan de steeds groter wordende wellness-sector! Maar naast een dagje sauna is het ook het gevoel van eindelijk vakantie in je hangmat, de voldoening na een een succesvol werkproject of een etentje met een vriend of je partner. Het zijn momenten of dagen met een gouden randje. Je kunt in 2015 onderzoeken wanneer jij dit soort geluksmomenten ervaart en dan proberen die zoveel mogelijk te herhalen.

Maar kijk uit. Het lijkt soms wel of we steeds meer prikkels nodig hebben om meer van dit soort sensaties te beleven. Zo worden we langzamerhand allemaal geluksjunkies. “Een leven met louter opwinding is een uitgeput leven,” verzuchtte de beroemde Britse filosoof Bertrand Russell. Hij vond dan ook dat we onze rust en verveling moesten koesteren.

Dit hangt samen met de derde vorm van geluk die Wilhelm Schmid noemt, het geluk door vervulling. In zijn boek Geluk zegt hij dat het leven helaas niet altijd positief is. Het heeft ook schaduwzijden, waarin pijn, ziekte en saaiheid voorkomen. Tegenover die ene dag waarop je de marathon uitloopt, staan misschien 50 grauwe vervelende dagen op kantoor. Het leven kan nu eenmaal niet altijd leuk zijn. Soms overlijdt er iemand onverwacht, ben je al maanden werkeloos of word je geteisterd door liefdesverdriet. “Dit zijn normale zaken,” zegt Schmid en een teken van een rijk leven in al zijn facetten.

De enige manier waarop je zelf kan bijdragen aan deze vorm van geluk is je houding tegen zowel de positieve als negatieve kanten van het leven. Dankbaar zijn voor het positieve, maar ook het negatieve erkennen en daarin berusten. Zo kun je een vervuld leven leiden. Deze houding noemt Schmid de enige vorm van geluk die duurzaam is.

Het is begin januari 2015. Ik wens je dit jaar hier en daar een mazzeltje toe, daarbij wat dagen met een gouden randje, af en toe een polonaise,  maar ook wat saaie en vervelende momenten, soms wat relativerende pech en als er iets ergs gebeurt, het besef dat dit nu eenmaal ook bij het leven hoort. Gelukkig nieuwjaar!

Keep calm and carry on, staat er boven het trapgat van ons huis. De poster is een verjaardagscadeau van mijn vriendin om mij er in drukke tijden aan te herinneren dat alleen kalmte je kan redden. En misschien wel gelukkig kan houden. De praktijk:

Het is vroeg in de ochtend. Ik storm de badkamer uit en wil naar de woonkamer een verdieping lager. Haastig doe ik de knoopjes van mijn blouse dicht, terwijl ik naar beneden ren. Allerlei gedachten razen door mijn hoofd. Ik moet die middag een moeilijke training geven aan 20 nauwkeurige intelligente ingenieurs en ’s avonds mag ik 5 filosofen interviewen in een Amsterdams theater. Leuk natuurlijk, maar bij beide menssoorten is een goede voorbereiding absoluut vereist, want anders trekken ze je vliegensvlug mee in hun voor mij abstracte wereldbeelden. Dus dochtertje naar de crèche en voorbereiden die dag!

Nee. Ik sla twee treden over en kom met mijn voet op twee A4-tjes van de Belastingdienst terecht. Ik glijd uit en beland met mijn ellenboog in de ruit naar buiten. Die breekt. Ik schrik me kapot, want ik blijk aan twee kanten vast te zitten in het glas en ik krijg de arm er niet uit.  Koelbloedig kan ik maar een ding bedenken om te doen, keihard gillen.

Daar komt mijn vriendin aanrennen. In paniek breekt ze met haar hand de rest van het glas om me los te maken. Ze snijdt haar eigen vinger open en begint als een gek te bloeden. Mijn dochtertje van anderhalf komt erbij en zegt het enige woordje wat ze kent, twee keer: “oh, oh.”

Keep calm and carry on. De Britse regering liet deze slogan op prachtige posters drukken tijdens de Tweede Wereldoorlog om haar burgers een hart onder de riem te steken. Het beroemde motto beleeft nu een revival. Als je er op let, zie je het overal. Maar de Britten hebben de aanmoediging toen nooit gezien! Succesvolle critici zagen die als te duur en neerbuigend. De overheid hing de 2,5 miljoen affiches uiteindelijk niet op.

Absoluut niet kalm gaan we als gezin naar de huisarts om de hoek. Zij blijkt met verlof, maar een waarnemend arts is paraat. Ze kijkt naar mijn vriendin’s vinger en zegt: “Oef, dat is te moeilijk voor mij.” Ze bekijkt mijn bloedende vleeswonden, constateert dat die niet levensbedreigend zijn en zegt: “Jij bent hier toch niet ingeschreven? Dan kan ik niets voor je doen.”

Wij naar de Eerste Hulp. Daar lacht de verpleegkundige om de wond van mijn vriendin. Ze verbindt het in een oogwenk en zegt dat we daarvoor niets hoeven te betalen. Ik moet gehecht worden. We worden verwelkomd door een rustige grapjestappende arts en een nerveuze co-assistent. De dokter stelt me gerust. Er zijn geen pezen doorgeknipt. “Een gelukje,” zegt hij vrolijk. Daarna hecht hij de eerste wond. “Mag de assistent de tweede wond doen?” Ik kijk naar de zenuwachtige en rood aanlopende jongen. “Ok,” zeg ik.  Hij bibbert en prikt twee keer mis. Z’n begeleider zegt: “Doe nou maar gewoon kalm en ga door.” Hoewel mijn voorbereiding voor die dag naar de maan is, fleur ik wat op. Ik denk aan ons trapgat. Keep calm and carry on. Houd ik er naast twee littekens, een gebroken ruit en een behoorlijke schrik in de benen, er in elk geval een column aan over.

Je studententijd is de gelukkigste tijd van je leven!, luidt het cliché. Is dat zo? Natuurlijk, de ultieme vrijheid: een eigen kamer, geen ouders meer die met alles meekijken en nauwelijks college-uren. Toen ik 19 was toog ik naar Groningen, omdat dat de tofste studentenstad van Nederland zou zijn. En ik vond dat het klopte. Kroegen die nooit dichtgingen, duizenden mensen van dezelfde leeftijd op die ene centrale vierkante kilometer en de dan al nostalgische geur van suikerbieten (is die er nog?).

Natuurlijk was er ook de invloed van de Groningers, de stadjers. Ik ervoer ze als doodnuchter en hoewel het Groningse gezegde klinkt: tied holt gain schaft (de tijd staat niet stil), leek het alsof ze alle tijd van de wereld hadden.

Toen ik in het begin van mijn studententijd bij het verlaten van de bus eens aan een buschauffeur vroeg hoe ik verder moest lopen, pakte hij er een kaart bij en nam een paar minuten de tijd om mij precies uit te leggen waar ik heen moest. Ik stond perplex! Nerveus keek ik achterom de bus in, worden al die mensen niet ontzettend ongeduldig? In de Randstad had iemand al wat geroepen als: “zeg hallo buschauffeur, mankeert er wat aan je gaspedaal?” Ik hoorde niets. Iedereen keek onbewogen het raam uit of las wat. Ook elders viel het op: de Groningers waren zo geduldig als wat.

Het leek wel of die mentaliteit zijn weerslag had op ons studenten. Ik had zeeën van tijd. Hoeveel kopjes (overigens verschrikkelijke) koffie dronk ik niet met vrienden op de Letteren faculteit? Maar was dit nu de gelukkigste tijd van het leven? Als ik later een lijn trek van mijn hele leven, is deze relatieve korte periode dan inderdaad de mooiste, gelukkigste of indrukwekkendste?

Volgens de Franse Filosoof Bergson bestaat er naast de lineaire kloktijd van minuten en dagen ook een innerlijke ervaren duur tijd. De tijd gaat hierin volgens hem van het ene moment, vloeiend over in het volgende. In het nieuwe moment wordt het verleden automatisch meegenomen. Hij zwelt langzaam aan als een sneeuwbal die van een berg afrolt.  In de duur tijd breek je uit de rigide kloktijd en ervaar je optimale creativiteit, geluk en vrijheid. Je laat het leven dan even op zijn beloop, aldus de Fransman.

Is je studententijd dan de tijd waarbij de sneeuwbal het meeste sneeuw met zich meeneemt? Waar bij je misschien alle tijd hebt om het leven eens op z’n beloop te laten? Omdat je even geen permanent onderdeel uitmaakt van een gezin en je kan doen wat je wilt zonder rekening te hoeven houden met anderen? Maar het is ook de tijd waarin je grote keuzes maakt over loopbaan en liefde. Volgens onze nationale Geluksprofessor Ruut Veenhoven “twijfelen veel studenten over hun opleiding en hebben ze een wisselend relatieleven. Daar worden ze niet gelukkiger van. Bij veel studenten overheerst daarom het getob” (lees bijvoorbeeld deze column).

Veenhoven noemt de studententijd misschien niet de gelukkigste tijd, maar wel een hele belangrijke fase in je leven, waarbij je veel leert over wat je nu eigenlijk wilt.  Ach, realiseer ik me, misschien ben ik gewoon nog te vroeg. Volgens mij kan ik pas aan het einde van mijn leven bepalen of het Gronings geluk de mooiste was. Ik laat het je te zijner tijd wel weten.

“Die jongen daar is homo. Kijk maar eens goed. Zo ziet een homo eruit,” hoorde ik ooit iemand op de middelbare school over mij zeggen. Ik die louter meisjes leuk vond, was stomverbaasd en zou dit nooit meer vergeten.

Toen mijn homoseksuele oom stierf aan AIDS, zei een Zwitserse reisgenoot met wie ik op dat moment op reis was door Australië:  “Zo, die kreeg wat hij verdiende.” Pijnlijke discussies volgden en onze wegen scheidden.

Oordelen kunnen flink pijn doen, en nog steeds, als je ze opschrijft.

Natuurlijk laat ik me ook niet onbetuigd: Mart Smeets (hoe gaat het met hem eigenlijk?) heb ik altijd een arrogante plofaap gevonden en over mijn exen heb ik in kleine kring meer dan eens ongezouten mijn mening gegeven, niet in staat om hevige emoties te scheiden van de relatieve realiteit.

“Stop laat oma thuis” was de titel van een eerdere column van mij. De strekking was: laat oordelen, meningen en adviezen weg uit een gesprek als je echt wilt luisteren. Toen richtte ik me met name op adviezen, nu op oordelen en meningen. Eerst het verschil tussen de twee met dank aan Van Dale: een oordeel is een goed- of afkeurende uitspraak. Een mening is een manier waarop je over een bepaalde zaak denkt. Soms kunnen ze ook hetzelfde betekenen, dus het loopt wel eens door elkaar heen.

Hoe dan ook, de wereld komt natuurlijk om van de oordelen en meningen. Zeker nu we online zijn gegaan. Dit gaat soms veels te ver. Bijvoorbeeld in het geval van de arme 15-jarige Canadese Amanda Todd.  Harde oordelen en pesterijen over haar naaktfoto’s, die nota bene een Nederlander bij haar afdwong en publiceerde, dreven haar uiteindelijk tot zelfmoord. (zie hier haar indrukwekkende verhaal)

Alle wereldreligies en veel bekende filosofen raden je aan om te stoppen met oordelen. Het bevordert zelfs je geluk. “Als je evenwichtig wilt leven”, zei de stoïcijn Epictetus, “oordeel dan niet over andere mensen.”  Ook Jezus zei: “Oordeel niet, dan zal er niet over jou geoordeeld worden.”

Inzien dat oordelen en meningen ongelukkiger maken is één, ze achterwege laten is veel moeilijker. Hoe kun je dat bereiken? Onlangs verscheen het interessante en intelligente boek: “De filosofie van het verstaan,” van de filosofen Heinz Kimmerle en Renate Schepen. Het boek spitst zich toe op interculturele dialogen. Hoe kunnen mensen elkaar beter verstaan in een stad of land die steeds diverser wordt? Een belangrijk aspect  hierbij is het oordeel.  Kimmerle zegt in het boek, “dat je altijd wel een vooroordeel hebt. Voor de duidelijkheid zou je het zelfs met een koppelteken kunnen schrijven: voor-oordeel. Het verstaansproces voltrekt zich dan als een heen-en-weer-gaan tussen je voor-oordeel en het iets dat je beter wilt verstaan. Je voor-oordeel wordt op die manier steeds meer een duidelijk en –zo veel als mogelijk- oordeel.”

Deze houding vergt veel van de mens. Volgens het boek bieden dialogen uitkomst. Maar het vergt openheid en interesse voor de ander, of zijn of haar cultuur, empathie en een zekere nieuwsgierigheid. Het boek is een mooie voorzet met geëngageerde voorbeelden over de Zwarte Piet discussie en het Nederlandse slavernijverleden.

Het interessante is dat als je je ergens begeeft tussen voor-oordeel en definitieve oordeel, je het geluk van je zelf en de ander kunt vergroten. Regelmatig even op je tong bijten dus! Sorry Mart.

Zie ze daar staan. Fier op een eindeloze rij. Bestand tegen weer en wind. Slechts onderbroken door parkeerplaatsen en plantsoenen. Op het oog gelijk en saai, maar ondertussen gebeurt onder de daken van alles. Er wordt geruzied, gelachen, verwekt, gegeten, gerelaxed, naar beeldschermen getuurd, en de kans is groot dat jij er ook heengaat als je terugkomt van werk. Het is jouw eigen rijtjeshuis.

Want ruim 4 van de 7 miljoen woningen in Nederland is een rijtjeshuis! Een werkelijk ongelooflijk aantal. We hebben het hier over minstens 57% van de woongelegenheden! Toch had ik het kunnen weten. Ik groeide op in Hazerswoude Rijndijk, een dorp dat alleen maar bestaat uit rijtjeshuizen, her en der afgewisseld door een galerijflat. Als kind vond ik het allemaal normaal. Tot wij in een vakantie een huizenruil deden met een Zweedse familie. Eerst vergaapten we ons aan hun reuze appartement in Stockholm om daarna af te reizen naar hun romantische Pippi Langkousachtige zomerhuis. Oei, dacht ik opeens beschaamd: wat moeten zij nu bij ons?

Na deze bewustwording ging het bergafwaarts met mij en ons huis. Rücksichtslos trok ik de voordeur achter me dicht, op zoek naar een ander soort wonen. Want zag ik opeens, met excuses aan het merendeel van de Nederlanders: rijtjeshuizen zijn toch het voorbeeld van Hollandse burgerlijkheid waar je in een razend tempo ongelukkig & oud wordt?

Fout, zegt filosoof Pieter Hoexum. Hij schreef het boek “Kleine filosofie van het Rijtjeshuis” waarin hij een eigenzinnige kijk op onze nationale woning geeft door het fenomeen werkelijk in alle aspecten te bestuderen. Hij belicht belangrijke zaken als buren, tuinhekjes en stoepen. Zijn boek in 56 woorden: modern stadsmens, kom eens tot bezinning. Op een gegeven moment is het toch genoeg met die drukke stad, waar je te veel geld betaalt voor die lullige vierkante meters? Wees toch eens blij met wat je kunt hebben in die veilige rustige buitenwijk. Doorzie en omarm die ogenschijnlijke saaie sleur daar.

Wat opvalt als je Hazerswoude binnenrijdt, is dat alles zo hetzelfde oogt. Je ziet allemaal dezelfde soort huizen. Niet waar, zegt Hoexum. Buitenwijkhaters kijken niet goed. Elk huis heeft van zijn bewoners zijn eigen accent gekregen. De een heeft bijvoorbeeld een dakkapel, de ander weer een serre. Zo concludeert hij dat in verbouwde rijtjeshuizen de twee ogenschijnlijke tegenstrijdige idealen gelijkheid en vrijheid mooi samenkomen. In een rijtjeshuis kun je autonoom zijn, maar je maakt tegelijkertijd onderdeel uit van de gemeenschap. Hij doet er zelfs nog een schepje bovenop: “door het rijtjeshuis worden de idealen van de Franse Revolutie eindelijk gerealiseerd: vrijheid, gelijkheid, nabuurschap.”

Aha, de Franse revolutie op een lijn met het rijtjeshuis. Interessant. Maar de hamvraag is: maakt het uit waar je woont als je thuis gelukkig wilt worden? Het is natuurlijk persoonlijk, maar zolang je huis geen bouwval is, kun je overal in Nederland een heel aardig eind komen. En weet je? Ik had een heerlijke jeugd in Hazerswoude. De Zweden schreven ons zelfs dat ze hun beste vakantie ooit hadden bij ons. Ze waren blij met ons praktische huis, de gezellige buren en wat was die alcohol goedkoop in Nederland!

Ik klamp me vast aan deze herinneringen. Want ik ben op zoek naar een nieuw huis waar mijn dochtertje veilig kan buitenspelen en ik kom verdacht vaak uit bij zo’n verdraaid betaalbaar rijtjeshuis.

Fifty Shades of Grey, Harry Potter en Het Diner zijn boeken die voor sommige mensen net iets te populair zijn. Ze willen ze daarom met geen vinger aanraken. Het heeft misschien iets te maken met snobisme: “Als iedereen het goed vindt, dan zal het wel oppervlakkig zijn,” denken ze. Zelf ben ik stiekem zo iemand. Met Harry Potter zat ik goed fout. Per ongeluk las ik deel 3 en meteen was ik verkocht voor de hele serie.

Ik had het ook met De Kleine Prins. Dat gezwijmel over dat jochie in de ruimte. Mensen noemen het net iets te vaak en de tekeningen uit het boekje kom je tot vervelens tegen op kalenders en mokken. Ook dichtbij huis stalkte het kleine ventje me: mijn vriendin spaart exemplaren in allerlei talen. Recalcitrant liet ik ze jaren links liggen.

Tot ik een boekje kreeg met de mooiste citaten van de auteur Antoine de Saint-Exupéry. Ik vond het interessant en dacht: laat ik me voegen bij die andere 80 miljoen mensen die het boekje hebben gelezen. Nederig vroeg ik mijn vriendin om het Nederlandse exemplaar dat ze vervolgens triomfantelijk overhandigde.

Eindelijk maakte ik kennis met het mannetje dat eenzaam en alleen op een planeet woont. Waarschijnlijk heb jij het boek allang gelezen, maar dit is wat mijn opviel: de enige metgezellen van de prins zijn drie vulkanen (waarvan een dood) en een bloem. De laatste is ijdel,  kwetsbaar en onaardig. Toch beschermt en verzorgt de prins haar. Als hij het wijde heelal in wil trekken om zijn eenzaamheid op te lossen, zegt ze: “Ik heb me dwaas aangesteld. Vergeef het me maar en streef naar geluk. Ik houd van je. Je hebt dat nooit geweten door mijn eigen schuld.” Aha daar begint het sentimentele gejammer, denk ik. De prins vertrekt.

Na allerlei omzwervingen en ontmoetingen in het heelal reist hij af naar de aarde. Hij komt een piloot tegen die is neergestort in de woestijn en verwoede pogingen doet om zijn vliegtuig te repareren. Saillant detail is dat de schrijver zelf vliegtuigbestuurder was en een jaar nadat hij het boek had afgerond, verongelukte in de Middellandse Zee.

De prins vertelt de piloot dat hij op aarde allerlei bloemen tegenkwam die leken op die ene bloem op zijn planeet. Hoe bijzonder was zij dan nog? Na wat tranen en wijze levenslessen van een vos valt het kwartje. Hij zegt tegen de rozen: “Natuurlijk zou een willekeurige voorbijganger geen verschil zien tussen mijn eigen roos en jullie. Maar toch is zij, zij alleen, veel belangrijker dan jullie allen, omdat ik haar water heb gegeven, haar heb beschut (…) omdat zij mijn roos is.” De vos zegt: “alle tijd die je hebt besteed aan je roos, maakt je roos juist zo belangrijk.”

Interessant! Dat geldt natuurlijk ook voor je hobby’s, vrienden, buren, familieleden, lievelingsboeken etc. De tijd die je er aan hebt besteed, maakt het voor jou waardevol. En ook werpt het een ander licht op het gejammer van de roos. Die haar enige vriend op haar planeet loslaat, zichzelf opoffert en hem opdraagt om gelukkig te worden, zoals ouders dat met kinderen moeten doen en verliefden met exen. Misschien hadden die 80 miljoen lezers voor me toch gelijk.

Op naar Fifty Shades of Grey!